Słownik pojęć i lista leków

LEKI stosowane podczas leczenia ALL znajdziesz TUTAJ

TERMINY spotykane podczas leczenia ALL:

ALAT – (aminotransferaza alaninowa, inaczej GPT lub ALT) enzym wewnątrzkomórkowy, niezbędny do funkcjonowania komórki, występuje najczęściej w komórkach wątroby. Patrz: Transaminazy

ALL (łac. acute lymphoblastic leukemia) – ostra białaczka limfoblastyczna

Anemiainaczej niedokrwistość, niedostateczna liczba czerwonych krwinek (erytrocytów).

Anestetyklek do znieczulenia ogólnego. Niektóre z nich działają przede wszystkim nasennie

Antyemetyki – leki zapobiegające wymiotom i nudnościom (np. Zofran), które są częstym powikłaniem po chemioterapii

Antybiotyki – leki stosowane w zwalczaniu chorób wywołanych bakteriami

Antygeny HLA – główny układ zgodności tkankowej człowieka

Antyoxydanty – przeciwutleniacze, związki chemiczne ulegające łatwo utlenieniu , które w ten sposób mogą chronić przed utlenianiem (i destrukcją) inne, ważne związki. Pełnią w ten sposób funkcję tzw. zmiataczy wolnych rodników  

AML (łac. acute myelogenous leukemia) – ostra białaczka szpikowa

Aplazja – aplazja szpiku polega na całkowitym zaniku funkcji szpiku. Do takiego stanu może doprowadzić leczenie chemioterapią, które doprowadza czasem do zniszczenia całego szpiku.

Apoptoza – zaprogramowana śmierć komórki – naturalny stan, który osiąga każda komórka. Dzięki temu mechanizmowi usuwane są zużyte lub uszkodzone komórki

ASPAT – (aminotransferaza asparaginianowa,  inaczej GOT lub AST) enzym wewnątrzkomórkowy, niezbędny do funkcjonowania komórki, występuje najczęściej w komórkach wątroby. Patrz: Transaminazy

Atrofia – zanik, stopniowe zmniejszanie się objętości komórki, tkanki, narządu lub części ciała.  Atrofia (zanik) mięśni występuje np. przy polineuropatii

↑ Idź na górę strony

Badanie dna oka – (oftalmoskopia) tj. badanie tylnego odcinka oka, pozwala ocenić stan siatkówki (w tym plamki żółtej), naczyń krwionośnych oraz tarczy nerwu wzrokowego

Badania genetyczne – wykonywane na materiale uzyskanym z biopsji szpiku (czasem mogą być wykonywane z krwi). Wyróżniamy dwa rodzaje tych badań: badanie cytogenetyczne i molekularne. Są to badania, w których za pomocą wysokospecjalistycznych metod poszukuje się zmian genetycznych, odpowiedzialnych za rozwój choroby (obecnie można stwierdzić takie zmiany u ok. połowy chorych) i wykonuje się je głównie w celu oceny rokowania chorych (więcej o cytogenetyce i rokowaniu znajdziesz TUTAJ).

Badanie histopatologiczne – badanie pod mikroskopem materiału pobranego od pacjenta w celu oceny charakteru procesu chorobowego

Bakteriostatyk – utrudnia rozmnażanie się bakterii, co prowadzi do ich śmierci. Typowy antybiotyk niszczy bakterie. Zaletą stosowania bakteriostatyku jest to, że istnieje mniej opornych szczepów bakteryjnych, które potrafią przeżyć ten środek (np. Bactrim, Biseptol)

Bariera krew-mózg – naturalna ochrona, utrudniająca przedostawanie się szkodliwych substancji z krwi do mózgu. Pod względem anatomicznym zbudowana jest ze śródbłonka naczyń krwionośnych i tkanki glejowej, znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym. Przez barierę krew-mózg łatwo przechodzą produkty odżywcze, tlen i dwutlenek węgla, natomiast przenikanie innych substancji (także niektórych leków i hormonów) z krwi do komórek nerwowych jest w mniejszym lub większym stopniu utrudnione.

Biopsja szpiku – podstawowa metoda diagnostyczna w chorobach hematologicznych, polega na nakłuciu specjalną grubą igłą kości (mostek lub kość biodrowa) i pobrania do strzykawki materiału do badania. Biopsja szpiku jest najczęściej drugim w kolejności wykonywanym badaniem po morfologii krwi z rozmazem ręcznym i stanowi podstawę do postawienia rozpoznania. Z reguły wykonywana jest już w oddziale specjalistycznym.

Bilirubina – to substancja, która powstaje w wyniku rozpadu czerwonych krwinek. Bilirubina powstaje w wątrobie i staje się ważnym składnikiem żółci tam produkowanej. Nagromadzenie bilirubiny może prowadzić do żółtaczki. Stężenie bilirubiny jest często wykorzystywane jako wskaźnik do monitorowania wątroby lub funkcji kanału żółciowego.

↑ Idź na górę strony

Blasty – są to niedojrzałe komórki, które w przypadku ostrych białaczek przestają dojrzewać i  zaczynają się intensywnie mnożyć wypełniając cały szpik, dlatego hamują powstawanie komórek prawidłowych. Z tego powodu najczęstszym odchyleniem stwierdzanym na początku choroby jest obniżona ilość poszczególnych krwinek w badaniu morfologii krwi. Typowo stwierdza się jednocześnie obniżone wartości wszystkich rodzajów krwinek (czyli czerwonych, białych i płytek krwi) lub dwóch rodzajów. W części przypadków przestaje działać bariera krew – szpik i blasty białaczkowe przedostają się do krwi obwodowej. Są to komórki patologiczne, które nie pełnią swoich funkcji, a w rzeczywistości chory ma niedobór prawidłowych białych krwinek. Blasty te krążą po organizmie razem z krwią, mogą przedostawać się do różnych narządów i je naciekać, powodując zaburzenia ich funkcji. Obecność blastów szpiku w ilości ≥25% jest główną podstawą do postawienia diagnozy ALL. Do zyskania pełnej remisji choroby  wymagana jest ilość blastow w szpiku < 5%

Broviac – dożylny cewnik (kateter) tunelowy, wprowadzany (w znieczuleniu ogólnym) bezpośrednio do żyły centralnej w górnej części klatki piersiowej, zbudowany z miękkiej, specjalnego rodzaju gumy (silikonu). Pozwala on zrezygnować z potrzeby każdorazowego zakładania wenflonu i niepotrzebnego kłucia, umożliwia jednoczesne podawanie leku i pobieranie krwi, a także jest znacznie wygodniejszy w codziennym funkcjonowaniu dla dziecka. Szerszy opis znajdziesz TUTAJ

Cewnik – plastikowy wężyk w zależności od przeznaczenia prowadzący różnego rodzaju płyny, np. cewnik dożylny (Patrz: Broviac lub Port żylny), cewnik do pęcherza moczowego

Chemioterapia – leczenie za pomocą cytostatyków

Chromosom – istotny składnik jądra komórkowego, nosiciel czynników dziedzicznych, zbudowany głównie z kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA)

Cukrzyca steroidowa – zazwyczaj odwracalne schorzenie, które ustępuje po odstawieniu sterydów.  Leczenie polega na stosowaniu diety cukrzycowej (dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów) i (w zależności od stopnia zaburzenia tolerancji glukozy) doustnych leków przeciwcukrzycowych lub insuliny

Cytostatyk – lek niszczący komórki nowotworowe

Elektroencefalografia (EEG) – zapis procesów elektrycznych w mózgu

Elektrokardiografia (EKG) – zapis procesów elektrycznych w mięśniu sercowym

↑ Idź na górę strony

Encefalopatia – ogólne określenie uszkodzenia mózgu przez czynniki różnego pochodzenia. W przypadku leczenia chemioterapią zdarzają się przypadki występowania zespołu tylnej odwracalnej encefalopatii – tzw PRES (Posterior Reversible Encephalopathy Syndrome) – patrz def. PRES.

Erytrocyty – krwinki czerwone, składnik krwi, którego głównym zadaniem jest przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla, co jest możliwe dzięki obecności w nim czerwonego barwnika hemoglobiny

Gorączka neutropeniczna – występuje w czasie niskiego poziomu białych krwinek (neutropenii), często jest objawem infekcji

Granulocyty  – rodzaj białych krwinek (leukocytów), składnik krwi, który bierze udział w zwalczaniu zakażeń. Stanowią ok. 60% wszystkich krwinek białych we krwi, wyróżnia się granulocyty obojętnochłonne (neutrolile, mikrofagi), kwasochłonne (eozynofile) i zasadochłonne (bazofile)

Hemoglobina (Hb) – białko wiążące tlen i dwutlenek węgla w erytrocytach (w czerwonych krwinkach)

Hepatocyt – komórka wątrobowa, stanowiąca podstawowy element strukturalny miąższu wątroby, tworzą ok. 80% masy tego narządu

Hepatosplenomegalia – termin określający jednoczesne powiększenie wątroby i śledziony, co może być objawem białaczki.

Indukcja remisji – pierwszy etap leczenia białaczki ALL, w którym dąży się do uzyskania Remisji całkowitej (CR – complete remission)

Immunoglobulina (Gammaglobulina) – białko uzyskane z ludzkiego organizmu (przeciwciało), podawane pacjentom w celu zapobiegnięcia określonej chorobie (np. wirusowemu zapaleniu wątroby, ospie, półpaścowi, cytomegalii) lub podniesienia sił obronnych ustroju w czasie już trwającej infekcji

Kariotyp – badanie struktury chromosomów w komórce (liczby i budowy)

Konsolidacja – trzeci etap leczenia białaczki ALL, który ma na celu wzmocnienie remisji (dalsze usuwanie pozostałych jeszcze w organizmie komórek nowotworowych – choroby resztkowej)

↑ Idź na górę strony

Kontrast (środek kontrastujący, środek cieniujący) – różne płyny, widoczne na obrazie rentgenowskim jako zacienienia, np.  w badaniu nerki (urografii dożylnej), naczyń (angiografii), układu komór mózgu (wentrykulografii) i kanału rdzenia kręgowego (mielografii), środki kontrastujące połyka się lub wprowadza w formie wlewu doodbytniczego lub dożylnego

Leukocytoza – zwiększenie poziomu krwinek białych (leukocytów) w badaniu morfologii krwi obwodowej powyżej 10 000/ul

Leukocyty – białe krwinki (WBC – white blood cells)

Leukopenia – obniżenie liczby krwinek białych (leukocytów, white blood cells- WBC) w badaniu morfologii krwi obwodowej – poniżej 4 000/ul

Lędźwiowe nakłucie – nakłucie przestrzeni międzykręgowej między 3 i 4 lub 4 i 5 kręgiem lędźwiowym kręgosłupa w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego lub/i wprowadzenia lekarstw czy środka kontrastowego do kanału rdzeniowego

Limfadenopatia – termin określający powiększenie węzłów chłonnych, co może być wczesnym objawem choroby nowotworowej (np. białaczki limfoblastycznej, chłoniaka).

Limfocyt – forma leukocytu

Małopłytkowość  (trombocytopenia) – skaza krwotoczna, spadek płytek krwi (PLT)  poniżej 150 tys./mm3

Mielosupresja  – zmniejszenie liczby komórek szpiku kostnego, na skutek naciekania szpiku przez komórki nowotworowe lub jego uszkodzenia przez chemioterapię i radioterapię. W efekcie dochodzi do neutropenii, małopłytkowości i niedokrwistości.

MRD  (Minimal Residual Disease) – tzw. minimalna choroba resztkowa – obecność przetrwałych w organizmie komórek białaczkowych (których nie udało się wyeliminować podczas leczenia), w ilościach nie wykrywanych standardowymi technikami diagnostycznymi (takimi jak mikroskopia świetlna czy klasyczna cytogenetyka), które mogą zapoczątkować wznowę choroby. Dla ALL, oznaczenie poziomu MRD ma podstawową wartość prognostyczną dla oceny odpowiedzi na leczenie w fazie indukcji remisji, która jest jednym z elementów dla stratyfikacji dalszego leczenia (poprzez dobór protokołu odpowiedniego dla danej dla grupy ryzyka).

Neutropenia  – powikłanie hematologiczne w trakcie leczenia przeciwnowotworowego, powstające w skutek toksycznego działania na szpik chemioterapii, polegające na obniżeniu liczby granulocytów obojętnochłonnych (Neutrofili) poniżej 1500/μl. Podczas netropenii może wystąpić gorączka neutropeniczna

Oftalmoskopia – patrz: Badanie dna oka

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – centralny układ nerwowy: mózg i rdzeń kręgowy

↑ Idź na górę strony

Pancytopenia – zaburzenie hematologiczne polegające na niedoborze wszystkich prawidłowych elementów morfotycznych krwi: erytrocytów, leukocytów i trombocytów.

Płyn mózgowo-rdzeniowy – płyn powstający w jamie podogonowej mózgu, otaczający mózg i rdzeń kręgowy

Płytki krwi – (PLT, platelets) trombocyty,  działają przeciwkrwotocznie.  Niedobór płytek krwi zaburza prawidłowe krzepnięcie krwi (małopłytkowość), natomiast w przypadku nadmiaru płytek krew szybciej krzepnie, co może prowadzić do groźnego w skutkach zaczopowania naczynia

Podtrzymanie – leczenie podtrzymujące (MT, maintaining treatment), ma na celu utrzymanie remisji

Polineuropatia – uszkodzenie nerwów obwodowych, a także splotów nerwowych i korzeni nerwowych m.in jako skutek uboczny chemioterapii. Objawia się głównie zaburzeniami ruchu (niedowład mięśni zwłaszcza w obrębie rąk i przedramion oraz stóp  i podudzi, czego objawem jest opadanie rąk i nóg). Zazwyczaj ustępuje po zaprzestaniu podawania cytostatyków ją wywołujących (np. Vincristine)

Port żylny – cewnik dożylny umiejscowiony pod skórą (na zewnątrz widoczny jest tylko wybrzuszenie na klatce piersiowej). Zaletą tego typu cewnika jest łatwość w pielęgnacji, ponieważ wymaga przemycia raz w miesiącu przez pielęgniarkę. Wadą tego cewnika jest, że przy każdorazowym użyciu konieczne jest kłucie skóry i nie jest przystosowany do pobierania próbek krwi.

PRES (posterior reversible encephalopathy syndrome – zespół tylnej odwracalnej encefalopatii) – to zespół ostrych objawów neurologicznych, takich jak: bóle głowy, zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości, drgawki, którym towarzyszą stwierdzane w badaniach obrazowych ośrodkowego układu nerwowego (tomografia komputerowa, tomografia rezonansu magnetycznego) charakterystyczne, symetryczne zmiany w istocie białej i szarej obu półkul, najczęściej płatów ciemieniowych i potylicznych. W większości przypadków objawy zespołu USTĘPUJĄ bez odległych następstw neurologicznych. Nie ma jednej przyczyny występowania PRES (może to być po podaniu m.in. L-ASPy, MTX IT, VCR).

Reindukcja – czwarty etap leczenia białaczki ALL

↑ Idź na górę strony

Remisja całkowita (CR – complete remission) – stan, w którym zniknęły wszystkie oznaki choroby i nie wykrywa się ich typowymi metodami badań. Definicja  pełnej remisji wg. obecnego protokołu (ALL-IC BFM 2009):
1. ilość blastow w szpiku <5% (szpik M1 w badaniu mikroskopowym)
2. brak zajęcia narządów przez infiltraty (nacieki) białaczkowe w badaniu organoleptycznym lub obrazowym (USG, CT, PET, rezonans)
3. brak komórek białaczkowych w płynie mózgowo-rdzeniowym

Rozmaz krwi – badanie krwi – pobraną kroplę krwi umieszcza się na szkiełku podstawowym i rozmazuje drugim pod mikroskopem. Dokonuje się przeglądu poszczególnych krwinek i ocenia ich skład procentowy

Stadium (stadium choroby) – stopień zaawansowania choroby – istotny w doborze terapii

Szpik kostny – tkanka znajdująca się wewnątrz kości (w jamie szpikowej), w której powstają krwinki

Tachykardia – (tachyarytmia) to częstoskurcz serca, który polega na przyspieszeniu rytmu jego pracy powyżej 100 uderzeń na minutę. Tachykardia może być skutkiem ubocznym działania leków stosowanych podczas leczenia białaczki (np. Doksorubicyny, Daunorubicyny czy sterydów)

Transaminazy – to dwa enzymy katalizujące przemiany aminokwasów i alfa-oksokwasów poprzez przenoszenie grup aminowych:  ALAT (GPT lub ALT, aminotransferaza alaninowa) oraz  ASPAT (GOT lub AST, aminotransferaza asparaginianowa). Występują one powszechnie w wielu narządach. ALAT postrzegana jest jako test pierwszej linii diagnostycznej, będąc enzymem wskaźnikowym uszkodzenia hepatocytów (komórek wątrobowych). Najczęściej stosuje się tzw. wskaźnik de Ritisa (ASPAT/ALAT). Wartość > 1 jest typowa dla zapaleń wątroby, wartość < 1 obserwuje się, gdy czynnik uszkadzający naruszył strukturę wątrobowych mitochondriów

Transfuzja – podanie krwi dawcy lub jej części składowych biorcy (choremu dziecku). Zazwyczaj podaje się koncentraty krwi, tzn. tylko te jej składniki, które potrzebne są dziecku w danym momencie (erytrocyty, trombocyty).

Trombocyty  – patrz: Płytki krwi (PLT)

Trombocytopenia – patrz: Małopłytkowość

Wybroczyny (petocje) – krwawienia widoczne na skórze, pojawiawiające sie np. przy małopłytkowości (patrz: Małopłytkowość)

Zakrzepowe zapalenie żył – zapalenie ścian żył, np. w następstwie podrażnienia przez leki lub cewnik itd.

↑ Idź na górę strony

(źródło m.in.: www.onkologia-online.pl, www.narzeczdzieci.pl)