Skutki uboczne w trakcie i po leczeniu ALL

Na tej stronie znajdziesz:
» Skutki uboczne podczas leczenia ALL
» Późne skutki uboczne po skończonym leczeniu ALL
» Nowotwory wtórne, które mogą pojawić się na skutek leczenia ALL

Skutki uboczne podczas leczenia ALL

Podczas leczenia nowotworu mogą występować różne problemy zdrowotne. Chemioterapia podawana dożylnie “podróżuje” po całym organiźmie, dlatego może powodować skutki uboczne trudne do przewidzenia, w różnych częściach organizmu. Leczenie jest prowadzone w taki sposób, aby osiągnać najlepszą możliwą skuteczność przy ograniczeniu skutków ubocznych do minimum. U niektórych pacjentów mogą wystąpić łagodne działania niepożądane, a u innych poważniejsze. Ten sam pacjent może mieć różne skutki uboczne w jednym etapie leczenia niż w etapie kolejnym.

Najbardziej powszechnymi skutkami ubocznymi leczenia chemioterapią są m.in. wypadanie włosów, zmęczenie, problemy jelitowe, brak apetytu, nudności i/lub wymioty, zmiany skórne i/lub w obrębie jamy ustnej.

Zdecydowana większość skutków ubocznych jest przemijająca, jednak część z nich utrzymuje się dłużej, a część potrafi wystąpić już po zakończonym leczeniu. Mogą to być:

• Apatia
• Biegunki
• Bóle różnego pochodzenia
• Brak apetytu, nudności, wymioty
• Choroba przeszczep przeciw gospodarzowi (po transplantacji komórek krwiotwórczych)
• Gorączka i oznaki zakażenia
• Hormonalne zaburzenia (problemy ze wzrostem, dojrzewaniem, z tarczycą)
• Krwawienia, krwiaki (siniaki), wybroczyny
• Martwica naczyniowa (AVN) / Martwica kości
• Neuropatia obwodowa
• Neutropenia
• Niedokrwistość
• Opóźnione gojenie ran
• Spadek wagi
• Stany zapalne jamy ustnej
• Wypadanie włosów
• Wysokie próby wątrobowe
• Wzrost wagi (szczególnie podczas terapii sterydami)
• Zaburzenia funkcji poznawczych (koncentracji, słuchu, widzenia)
• Zaburzenia snu
• Zaburzenia słuchu
• Zaparcia
• Zespół uwalniania cytokin po leczeniu immunoterapią (Blinatumomab, CAR-T)
• Zespół rozpadu guza
• Zmiany skórne

Niektóre objawy rodzice mogą redukować poprzez odpowiednią pielegnację i zapewnienie dziecku:
• zdrowego jedzenia, dopasowanego do aktualnego stanu dziecka
• niewielkiej, ale regularnej aktywności fizycznej
• odpowiednio długiego odpoczynku/snu
• szczegółowej higieny rąk i jamy ustnej
• masaży
• różnych form terapii – z muzyką, sztuką (arteterapia), poprzez czytanie czy zabawę – także w grupie z innymi dzieci

Jeśli rodzic zauważy niepokojące objawy u dziecka koniecznie powinien je zgłosić lekarzowi lub pielęgniarce i porozmawiać z nimi co one moga oznaczać i jak z nimi postępować.

Późne skutki uboczne po skończonym leczeniu ALL

Pomimo modyfikacji protokołów leczenia ALL (takich, aby obniżyć toksyczność terapii w celu zmniejszenia późnych efektów niepożądanych, przy jednoczesnym zachowaniu jak najwyższej skuteczności leczenia), wielolekowa terapia nadal niestety wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia różnych problemów zdrowotnych.

W znacznej wiekszości przypadków powikłania mają łagodny charakter, jednak rodzic powinien być świadomy, na co powinien zwrócić uwagę po zakończeniu leczenia. Ważne jest więc, aby omówić z lekarzem jakie mogą wystąpić objawy, kiedy i jak reagować oraz jakie i jak często wykonywać badania kontrolne.

Powikłania mogą pojawić się wkrótce po leczeniu lub kilka miesięcy czy lat po jego zakończonym, mogą objawiać się w mniejszym lub większym stopniu i w różnych obszarach organizmu. Najczęściej występującymi odległymi działaniami niepożądanymi, które zależą od intensywności terapii są:
•  zaburzenia neurologiczne
•  zaburzenia kardiologiczne
•  zaburzenia endokrynologiczne
•  zmiany w układzie kostnym
•  wtórne nowotwory
•  problemy społeczne/psychologiczne

Pozostałe skutki uboczne mogą obejmować układ oddechowy, zęby, skórę.

Więcej o najczęściej występujących późnych skutkach ubocznych zaobserwowanych wśród osób chorujących na ALL w dzieciństwie oraz o ich przyczynach przeczytasz w artykule (LINK)

Po skończonym leczeniu onkologicznym dzieko powinno pozostawać pod ścisłą opieką lekarza rodzinnego oraz poradni onkologicznej. Ogólne zasady kontolowania stanu zdrowia takich pacjentów obejmują konkretne badania, wymienione poniżej.

Badania 1x na rok (lekarz rodzinny)
•  Morfologia z rozmazem ręcznym
•  Kreatynina (funkcje nerek)
•  EKG / ECHO serca
•  USG jamy brzusznej/tarczycy
•  W zależności od powikłań
+ Kontrola stomatologiczna 1x 6 mies
+ Morfologia z rozmazem w przypadku każdej infekcji i niepokojących objawów
   (bladość skóry, wybroczyny/siniaki itp)

Badania pod opieką poradni onkologicznej po leczeniu białaczki/chłoniaka, bez radioterapii:
• EKG / ECHO serca
• Cystatyna C /GFR (markery chorób nerek)
• Densytometria (metoda obrazowania gęstości kości)
• FSH, LH (hormony umożliwiające zajście w ciążę)
• Estradiol / testosteron (płodność u mężczyzn)
• Populacje limfocytów

Badania pod opieką poradni onkologicznej po leczeniu białaczki/chłoniaka PO RADIOTERAPII:
• EKG / ECHO serca
• USG Tarczycy
• Cystatyna C /GFR (markery chorób nerek)
• Densytometria (metoda obrazowania gęstości kości)
• FSH, LH (hormony umożliwiające zajście w ciążę)
• Estradiol / testosteron (płodność u mężczyzn)
• Spermiogram (rozszerzone badanie nasienia)
• Populacje limfocytów
• fT4, TSH (hormony tarczycy)

Nowotwory wtórne, które mogą pojawić się na skutek leczeniu ALL

Stosowanie wielu leków cytostatycznych w leczeniu ALL, podawanych dożylnie jak i dokanałowo do płynu mózgowo-rdzeniowego (w celu ochrony ośrodkowego układu nerwowego (OUN)) oraz w niektórych przypadkach radioterapii głowy, może wiązać się z podwyższonym ryzykiem pojawienia się nowotworów wtórnych, takich jak:
• guzy ośrodkowego układu nerwowego (łagodne i złośliwe), szczególnie po radioterapii
• wtórne białaczki bądź chłoniaki, szczególnie po takich lekach jak: cisplatyna, karboplatyna, cyklofosfamid, ifosfamid oraz inhibitorach topoizomerazy II (etopozyd, irinotekan)
• nowotwory skóry

Czynniki zwiększające ryzyko pojawienia się wtórnego nowotworu to m.in.:
• wiek poniżej 5 r.ż. w trakcie diagnozy ALL
• płeć żeńska
• napromienianie OUN
• wznowa choroby zasadniczej

Statystycznie w ciągu 20 lat od zakończonego leczenia przeciwnowotworowego ok. 3-4% wyleczonych pacjentów zachoruje prawdopodobnie na kolejną chorobę nowotworową.